طالقان منطقه‌اى است ييلاقى در شمال غربى تهران که مى‌شود پس از روزها کار طاقت‌فرسا و زندگى در اين شهر دودزده براى يک روز به آنجا پناه برد و در سکوت و آرامش طبيعت بکرش خستگى‌ها را جاگذاشت.

طبيعتا اين منطقه مانند شمال کشور يا شهرهايى مانند مشهد، اصفهان، شيراز، تبريز و... نيست که بتوانى چندين و چند روز در آن بماني. سفر يک‌روزه به طالقان مى‌تواند گزينه مناسبى براى گذران آخرهفته باشد. در چنين سفرهايى، رفتن به هتل و اقامت در مهمانپذير، چندان مدنظر نيست. رفتن به دامان طبيعت و يک روز با امکانات کمتر زندگى‌کردن، گاهى لازم است!

حالا که روز شده، زيبايى‌هاى منطقه نمايان‌تر است و مى‌توان به‌واقع از آن لذت برد. به نظر مى‌رسد براى ماندن و اطراق‌کردن، مکان‌هاى بهترى هم وجود داشته که ما در آن تاريکى نتوانسته‌ايم آنها را ببينيم.

رودخانه شاهرود که از اين منطقه مى‌گذرد، کناره‌اى باصفا و مناسب براى ماندن دارد. بر سر راه اين رودخانه، سدى خاکى زده شده با نام سد طالقان. درياچه‌اى که پشت اين سد تشکيل شده نيز مکان خوبى است براى گذراندن وقت.

در دل کوه‌هاى بلند

رشته کوه البرز مملو است از چشمه‌هاى آب گرم و طبيعتا منطقه طالقان هم که در کنار اين رشته کوه‌ها واقع شده، از اين قاعده مستثنى نيست. 

مشهورترين اين چشمه‌ها عبارتند از: چشمه آب گرم در شمال روستاى گراب در بالاطالقان، چشمه آب گرم «گنداب» در شمال روستاى دهدر در بالاطالقان و چشمه آب گرم در شمال روستاى هرنج. همچنين در اين منطقه غارها و دخمه‌هاى طبيعى فراوانى وجود دارد که برخى از آنها را معرفى مى‌کنيم.

غار بزج: اين غار در روستاى بزج طالقان واقع شده و در گذشته، از آن به عنوان پناهگاه استفاده مى‌شده است.

آثارى از کارهاى دستى و محل دروازه و ديده‌بانى و همچنين نشيمن‌گاه در آن مشاهده مى‌شود. طول اين غار 25متر است. 

غار کله‌سنگ: در کوهى به همين نام در نزديکى قريه سوهان و قريه آرتون واقع شده. دهانه غار بسيار تنگ است. پس از پيشروى در غار، دهانه چاهى به عمق 4متر نمودار مى‌شود که بايستى به کمک طناب از آن پايين رفت و در آنجا محوطه بزرگى ديده مى‌شود که تعداد زيادى اسکلت انسان روى هم انباشته شده است.

 درون اين غار، منابع آب‌هاى زيرزمينى ديده مى‌شود و از سنگ‌چينى‌هاى دستى درون غار استنباط مى‌شود که سابقا عده زيادى درون اين غار مى‌زيسته‌اند.

غار مرغ‌بند: در شمال روستاى «ناريان» قرار دارد و کمتر بدان توجه شده است.

دخمه باستانى خلى‌زر: در مزرعه‌اى به همين نام در روستاى «ورکش» واقع شده و داراى اتاق‌ها و محل نشيمن است.

دخمه باستانى بادامستان: در جوار امامزاده يوسف، روبه‌روى روستاى «وشته» قرار گرفته و حدود ده اتاق دارد.

ميزان بارندگى نسبتا زياد اين منطقه کوهستانى و چشمه‌ساران فراوان و رودخانه‌هاى فصلى و دائمى آن، منشاء وجود و پيدايش آبشارهاى زيادى است و اين از ديگر جلوه‌ها و زيبايى‌هاى طبيعى طالقان به شمار مى‌رود.

آبشارهاى متعدد فصلى و دائمى در انحنا و سينه کوه‌ها و دامنه ارتفاعات، چشم‌ها را مى‌نوازد. مشهورترين اين آبشارها عبارتند از: آبشار «شلبن» در جنوب روستاى بزج، آبشار «ترنو» در جزينان دربند و آبشار «آسکان» در روستايى به همين نام، آبشار «سفيدآب» در جوار مزرعه و کوهى به همين نام که در غرب قله شاه‌البرز واقع است.

 اين آبشارها در فصل زمستان، جلوه خاصى از زيبايى به خود مى‌گيرند و به‌حدى قنديل‌هاى يخ تشکيل مى‌دهند که اعجاب بيننده را برمى‌انگيزند.

 راه رفتن بر البرز

بارزترين ويژگى طبيعت طالقان، وجود ارتفاعات و قلل متعدد و زيباست. رشته‌کوه فرعى طالقان، بخشى از رشته‌کوه اصلى البرز است که طول آن حدود 90کيلومتر و عرض آن از 5 تا 25کيلومتر است.

 معروف‌ترين قله رشته طالقان، شاه‌البرز(البرز بزرگ) با بلنداى 4200متر از سطح درياست که در شمال آن، هشت يخچال کوچک، ديدنى و زيبا وجود دارد که جمع مساحت آنها حدود 260000 مترمربع است.

 پوشش گياهى غنى و چشمه‌ساران زلال و آبشاران متعدد آن، زيبايى کم‌نظيرى به اين قله داده است؛ قله‌اى که در عين حال سفره پربارى براى دامداران منطقه و مامنى گشاده‌دست براى حيات وحش منطقه است.

 چهره زيبا و نعمات فراوان شاه‌البرز، اين قله را در ديده دلبستگان آن، به هيات زيباترين چکاد جهان‌شان جلوه‌گر ساخته است.

 شاه‌البرز 5 قله فرعى دارد که بين گردنه مالخانى و تنورکان واقع شده است.شاه البرز، نمونه‌اى است از ده‌ها قله ديگر طالقان که از جمله مهم‌ترين آنها عبارتند از:

 قله «صاد» با ارتفاع حدود 4000 متر از سطح دريا در شرق دره جزينان، قلل «کلوان1» و «کلوان2»، «ميش‌چال2،1و3» با ارتفاع 4150 تا 4200 متر، قلل «لشکرک کوچک» و «لشکرک بزرگ»، «زرين کوه» يا «ماسه‌چال»، «کاهار بزرگ و کوچک».

 دکتر هانس بوبک - استاد دانشگاه و زمين‌شناس اتريشى - در سال 1934 م، نقشه صحيحى از علم‌کوه را با مقياس يک/صدهزارم و با استفاده از برخى عکس‌هاى هوايى تهيه کرده است که اين نخستين گام بسيار مهم و ارزنده در راه شناسايى منطقه طالقان و تخت‌سليمان به حساب مى‌آيد.

 وى از طريق دره «پراچان» که مسير جنوبى دستيابى به قلل رشته تخت سليمان است، با استفاده از راهنمايان محلى از گردنه هزارچم عبور و کليه قلل مشخص سمت شرقى و غربى گردنه را نامگذارى کرده که با استفاده از گويش محلى روستاى پراچان انجام پذيرفته است.

 سفرى براى دورى از شهر

با آنکه نقاط ديدنى بسيارى را در طالقان به شما معرفى کرديم، ولى پيشنهاد ما براى گذراندن بعدازظهر سفرتان، کناره رودخانه شاهرود است؛ رودخانه‌اى که همچنان بکر مانده و اگر اهل جمع‌آورى سنگ‌هاى زيبا و کلکسيون سنگ هستيد، مى‌توانيد سنگ‌هاى خوبى از اين رودخانه جمع‌آورى کنيد؛ اتفاقى که در رودخانه‌هايى مانند جاجرود، کرج و... رخ نمى‌دهد. از آنجا که امکان رفتن به کنار رودخانه با ماشين هم وجود دارد، مشکلات احتمالى شما کمتر مى‌شود.

 طالقان منطقه‌اى است کوهستانى که گاهى دماى آن به يازده درجه زير صفر هم مى‌رسد؛ البته در فصل زمستان. ولى در هر صورت تا هوا گرم است، آخر هفته‌اى را در اين منطقه بگذرانيد.

 براى سفر، حتما به چند نکته توجه کنيد؛ اول، همراه‌داشتن وسايل لازم و کمک‌هاى اوليه؛ به‌خصوص اگر مى‌خواهيد اندکى کوهنوردى کنيد.

 پس از آن، حتما هنگام رانندگى، توجه لازم را داشته باشيد. نکته سوم خطاب به کسانى است که مى‌خواهند به ارتفاعات بروند؛ توصيه ما حرکت با گروه و داشتن راهنماى آشنا به منطقه است. آخر سر هم حفظ محيط ‌زيست و خوددارى از تخريب آن.

 تاريخچه

تاريخ طالقان به 4500سال قبل بازمى‌گردد و آثارى از سلسله‌هاى مختلف پادشاهى در اين منطقه وجود دارد.

 زبان مردم طالقان، فارسى و لهجه آنها تاتى است و تنها در دهکده ميناوند، مردم به زبان ترکى سخن مى‌گويند. آيين مردم طالقان تا حدود قرن سوم هجرى، دين زرتشت بوده است.

 با ظهور اسلام و گرويدن مردم قزوين و ساير مناطق نزديک طالقان به مذهب شافعى و مالکى، مذاهب جديد در ميان آنان رونق پيدا کرد اما چون ساداتى که به طالقان روى آوردند پيرو زيدبن‌على‌بن‌حسين‌ابن‌على بودند، مردم طالقان، آيين زيديه را که حسينيه نيز ناميده مى‌شود قبول کرده و به آن علاقه‌مند شدند.

 ظاهرا مذهب اسماعيليه در طالقان نفوذ و دوام قابل ملاحظه‌اى نداشته است زيرا مردم طالقان، بيشتر در قلمرو نفوذ حکمرانان زيدى‌مذهب قرار داشته‌اند.

 به هر حال با روى‌کارآمدن صفويه و نفوذ حکمرانان سلسله کيانيه - خصوصا خان‌احمد اول که به آيين شيعه اثنى عشرى معتقد و علاقه‌مند بود - از گسترش و نفوذ آيين زيديه کاسته شد و مردم به مذهب اثنى‌‌عشرى گرويدند. اکنون عموم طالقانى‌ها شيعه دوازده امامى هستند.

 موقعيت جغرافيايى

طالقان، منطقه‌اى است متشکل از 80 آبادى که در ميان دره بزرگى در کوه‌هاى البرز قرار دارد. اين منطقه با مساحتى حدود 1200کيلومترمربع مساحت، در فاصله حدود 140کيلومترى تهران واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا از 1400 تا 2600متر، متغير است.

 اگر از تهران به سمت اين منطقه برويد، از شهرهاى کرج، هشتگرد و آبيک گذشته و 4کيلومتر بعد از آبيک، به جاده انحرافى و اختصاصى طالقان مى‌رسيد.

 اين جاده پرپيچ‌وخم، پس از گذشتن از چندين روستا سرانجام به سه‌راهى مى‌رسد که راه پايين‌طالقان و بالاطالقان را از هم جدا مى‌کند. طالقان، يکى از شهرستان‌هاى حومه تهران است که از شمال به کلاردشت و الموت و منجيل، از غرب به اوشان، از جنوب به قزوين و آبيک و هشتگرد و کرج و از شرق به کندوان و کرج متصل مى‌شود.