"این تکه سنگهای نقاشی شده که با کمک رایانه در کنار هم قرار داده و منظم شده,
بخشی از معبد شاه مرتد " آخن آتن " است که بعد از مرگ او ویران و تکه های
ان پنهان شده بود . این کاشی ها یا همان ثلاث ها بعد از گذشت 3000 سال توسط
باستان شناسان کشف و گوشه از واقعیت تاریخ برای نسل امروز اشکار شد." نقوش مربوط به همسر " آمن حوتپ " ملکه " نفرتیتی " عامدا" مخدوش شده بودند, برخی را طوری قرار داده بودند که تصویر ملکه به حالت وارانه بود . در خارج از این مجموعه, حفاران شوریر پایه های 28 مجسمه عظیم " آمن حوتپ " چهارم,
بعلاوه بقایای متلاشی شده 25 مجسمه غولپیکر دیگر را یافتند که نشان می داد
پیکره ها از جای خود نقش زمین شده اند . هدف از این خرابکاریها مخدوش کردن
یکی از فراعنه سلسله هجدهم بود . یعنی " آمن حوتپ" فرزند سلاله ای از
شاهان جنگجو و متکبر . در سال 1550 قبل از میلاد, بنیانگذار دودمان وی " احموز " مصر را از یوغ یک قرن تسلط یک قبیله متجاوز اسیایی تبار رها ساخت . این اغاز عصری 500 ساله بود که به " پادشاهی نوین
" مشهور است . نیاکان " آمن حوتپ " امپراطوری بی همتا از نظر نفوذ و قدرت
برپا ساختند . قلمرو پادشاهی انان در جنوب افریقا تا سودان – و از شرق تا
سینا و غرب اسیا را در بر میگرفت . شاهان " پادشاهی نوین " ضمن وفاداری به
تبار خود, " تبس " منزلگاه نیاکان خود را پایتخت مذهبی مصر قرار دادند . در ساحل رود نیل انان معابد بزرگی ساختند,
و سه کیلومتر دورتر در یک وادی متروک در حاشیه کویر گورهای سلطنتی خود را
بر پا کردند و دیوارهای ان را با نقوش حجاری شده و تصاویر نقاشی شده از خود
و خدایان مورد علاقه خویش مزین ساختند . اما " آمن حوتپ " چهارم راه خود
را از نیاکانش جدا کرده بود . او پرستش در پرستشگاه بزرگ و عمومی خدایان
مختلف را رها کرده و فقط یک خالق " رع " خدای خورشید – را که توسط " آتن
" تجسم می یافت پرستش نمود . " آتن " همان صفحه مدوری بود که اشعه های
حیات بخش خورشید را ساطع میکرد . در سال پنجم حکومت خویش – این فرعون مرتد (
لقبی که مردم مصر باستان به این پادشاه داده بودند ) اعلام کرد که از ان
به بعد نام او " آخن آتن " خواهد بود . معنی دقیق این نام مورد اختلاف است – اما روشن است که این نام معرف ارادت پادشاه نسبت به خدای جدید بود .( البته بسیار اعتقاد دارند این نام یعنی خدمتگذار آتن ) علیرغم تلاشهای فراوان " آخن آتن " تکریم و پرستش " آتن " در قلوب مصریان جای نگرفت . طولی نکشید که پس از مرگ فرعون,
خدایان و الهه های گذشته مجددا" مطرح گشتند – و پیروزمندانه در گورها و
معابد نیاکان " آخن آتن " جای گرفتند . از قرار معلوم به عنوان تنبیه این
فرعون مرتد, کاتبان کاهن – نام " آخن آتن " را از فهرست شاهان تاریخی مصر حذف نمودند . از انجا که اشاره به حیات او غیر قابل اجتناب بود , مورخان از او با عنوان مبهم " حکومت ان ملعون " یا دوران " ان یاغی " یاد میکردند . " آخن آتن " فرزند شاه " آمن خوتپ " سوم و همسر اصلی او ملکه " تیه
" بود . در زمان تولد او " پادشاهی نوین " در اوج شکوفایی خود قرار داشت و
نفوذ ان فراتر از مرزهایش گسترش یافته بود . تاریخ دقیق جلوس " آمن حوتپ "
چهارم به تخت سلطنت مورد اختلاف است – اما احتمالا" این امر در حوالی سال
1353 قبل از میلاد
بوقوع
پیوست . برخی مورخان معتقدند که فرعون جدید ممکن است چندین سال بطور مشترک
با پدرش حکمرانی می کرده است . شواهد حاکی از انند که حکومت حداقل 4
پادشاه با هم تلاقی داشته است . این که ایا ممکن است " آمن حوتپ " سوم و
چهارم برای مدت زمانی بطور مشترک بر مصر حکمرانی میکردند یکی از بحث
برانگیزترین مسائل مربوط به ان دوران محسوب میشود . حتی اگر پدر " آمن حوتپ
" چهارم در قید حیات بوده باشد – وی یک شبه انقلاب مذهبی خود را انجام
نداده است . با این وجود واضع است که به غیر از خدای خورشید دیگر خدایان
مصر تحت عناوین,
اشگال و صور مختلف او را مجذوب نمی ساختند . او بطور فزاینده ای دلبستگی
خود - و بعد هم نام خود را – به خدای خورشید که او ان را " آتن " مینامید و
خورشید حیات بخش بود – معطوف داشت . قرائن
مختلف نشان میدهند که مردمان عادی موظف بودند فرعون " آمن حوتپ " چهارم را
بمثابه مجری قدرت " آتن " پرستش کنند . " آخن آتن " تلاشهای خود برای
تغییر مذهب حکومتی را شدت بخشید . بر روی دیوارهای یکی از معابد جدید او در
" تبس " نه فقط سروده های وی در ستایش " آتن " وجود داشت – بلکه ناکامیهای
خدایان کهن را که او مایل به بی اعتبار کردنشان بود را شرح داده بود . در
سال پنجم فرمانروایی " آخن آتن ", او با ممنوع اعلام کردن پرستش خدایان مختلف مصر - بخصوص " آمن " شالوده مذهب را دچار لرزش کرد و دستور بستن معابد در سراسر قلمرو خویش را صادر نمود . کاهنان مصر وحشتزده شدند . در رژیم گذشته, انان از اعتبار و قدرت بی همتای برخوردار بودند . در سرتاسر سلسله هجدهم ,
معابد ویژه " آمن " امور اقتصاد کشور را در انحصار خود داشتند . عشریه ها و
باج و خراجها به داخل خزائن " آمن " سرازیر بود – و انبارهای متعلق به این
خدا,
جایگاه غله مازاد کشور بحساب می امد . کاهنان معبد " آمن " هیاتهای تجاری
خود را به کشورهای بیگانه اعزام می داشتند و کارگران شاغل در اور کشور را
تحت کنترل خود داشتند . اما امکان انکار فرعون بصورت علنی وجود نداشت . از
قرار معلوم – کاهنان معبد " آمن " به اعتقادات خود پایبند ماندند. (بقول جامعه شناسان امروز بصورت زیرزمینی و مخفی برای بدست اوردن قدرت گذشته خود تلاش میکردند ) اما به دستور فرمانروای سلطنتی ,
مظاهر کیش انها از بین برده شد . کاهنان تیزهوش تر باورهای خود را منطبق
با اعتقادات فرعون نمودند و زمانی که فرعون شکل جدیدی از جشن و روز شادی را
در تکریم " آتن " اعلام نمود, مطمئنا" کاهنانی در میان حضار این مراسم وجود داشته اند . " آخن آتن " برای پرستش خدای خود, پرستشگاهیهایی در " تبس " در کنار معبد عظیم " آمن " بنا کرد . در این مجموعه که شاید بیش از نیم کیلومتر طول داشت, فرعون قرص خورشید را در فضای باز و در محوطه ای با قربانگاههای وسیع,
مورد تکریم و پرستش قرار می داد . دیوارهای این پرستشگاهها با تصاویر
بسیار زیبا و رنگی حجاری شده از " آخن آتن "و " نفرتیتی " و دخترانشان
پوشیده بود که در ارتباط مستقیم با رب النوع خود قرار داشتند . پرتو خورشید
در تصاویر, به دستهای دراز شده شبیه انسان می رسید که در حال لمس پادشاه با وسیله ای بنام " آخن " ( سمبل زندگی )
بودند . " نفرتیتی " نقش مهمی را در گرامیداشت این کیش ایفا میکرد . قرائن
مربوط به اشکال برجسته موجود در معبدی که برای استفاده او ساخته شده بود
نشان می دهند که نام و تصویر وی – دست کم دو برابر نام و تصویر پادشاه در
انجا حجاری شده اند . کتیبه های یافت شده در " کارناک " و نقاط دیگر از او
با فهرست بلند بالایی از القاب اغراق امیز یاد می کنند : احسان گر بزرگ –
بانوی ملاحت , محبوب , بانوی مصر علیا و سفلی , همسر پادشاه بزرگ که او را دوست می دارد ,بانوی دو سرزمین ... دختران " نفرتیتی " نیز در پرستش " آتن " شرکت می جستند . دختر بزرگ او ,
احتمالا" درست قبل از رسیدن پدر به تاج و تخت بدنیا امد . در تصاویر مربوط
به سالهای اول حکمرانی " آخن آتن " دختر ارشد او به صورت یک کودک نوپا به
تصویر کشیده شده است که لباسی همانند مادر خود بر تن داشته و یک زنگوله
مصری را تکان می دهد . زیر نویس تصویر چنین است : دختر شاه – " مریت آتن "
که فرعون او را دوست دارد از همسر بزرگ شاه " نفرتیتی که عمرش درازباد
متولد شده است . ظرف چند سال – تصاویر دو خواهر " مریت آتن " به نامهای "
مکت آتن " و " آنخس آتن " نیز در حجاریها ظاهر شدند . اگر پسرانی از پیوند "
نفرتیتی " و " اخن آتن " بدنیا امده باشند ذکری از انها در تصاویر به میان
نیامده است . در اسناد یافت شده از مراسم معرفی و اغاز حکمفرمایی " آخن
آتن " فهرست هدایایی از قبیل – نان , ماء الشعیر ,گله هایی از حیوانات شاخدار , جانوران شکاری , ماکیان , شراب , میوه , بخور , و انواع سبزیجات تازه را نشان می دهند و اینکه چگونه اشراف و صاحب منصبان ارشد نظامی و نخبگان دربار , بدستور فرعون برای ادای احترام به وی فراخوانده شدند . " انان
به حضور وی پذیرفته شدند و در برابر او بخاک افتادند و زمین را بوسیدند .
اعلیحضرت به انان گفت : به " آخن آتن " نظر کنید که خدای خورشید مایل است
برای گرامیداشت او محل یادبودی بر پا سازد ." انگاه شاه طرحهای
مربوط به پایتخت جدید را بر شمرده و برخی از بناهای دولتی اصلی را مشخص
ساخت . یک کاخ و عمارت برای خدای خورشید , یک کاخ مخصوص خوشی و شادی , اقامتگاههای سلطنتی و یک سایه بان مخصوص برای ملکه . پیش از انکه حتی رنگ بناها خشک شوند و غبار سنگتراشها فرو نشیند,
" آخن آتن " خانواده خود را به محل جدید نقل مکان داد و سپس ترتیب مراسم
پادشاهی خداگونه خود را داد . وی سوار بر ارابه جنگی و در حالیکه از سوی
درباریان , کاهنان ,
گاردهای محافظ و ملازمان همراهی می شد از جاده ای که محل سکونت کاملا" جدا
و قلعه مانند او را به معبد بزرگ " آتن " و کاخ عظیم متصل میکرد – عبور
نمود . کاخ مزبور, مجموعه ای از سالنها و محوطه های باشکوه مزین به مجسمه های عظیم و حیرت اوری که شخصیت سلطنتی او را نشان می دادند, تشکیل شده بود . در این مکان پر هیبت – وی هیاتهای اعزامی از خارج را به حضور می پذیرفت, و خود را در بالکن کاخ به معرض تماشای مردم می گذاشت و برای کسانی که به او احترام می گذاشتند و برای دیدن او تجمع میکردند,
زیور الات طلا و هدایای دیگر پرتاب میکرد . طی چند سالی که از حیات این
شهر می گذشت – جمعیت ان بین 20 تا 50 هزار نفر بود که شامل افراد زیر بود :
کاهنان ,دیوانسالاران , تجار , هنرمندان ,
قایقرانان و خانواده هایشان .. نیروی نظامی مشتمل بر نگهبانان پیاده و
سواره مامور حفظ نظم بودند . 3000 سال بعد ساختمان مرکزی نظامی و اصطبلهای
ان کشف گردید . برای کسانی که از رودخانه فاصله داشتند – چاه های عمیقی حفر
گردید و کارگاههای عصارگیری و نانوائیهایی که از سوی معبد اداره می شدند,
عصاره جو و نان تولید میکردند و انرا در اختیار مردم قرار می دادند تا
علاوه بر تغذیه خود انرا به خدای " آتن " تقدیم نمایند . اگر چه درباریان
نزدیک " آخن آتن " عمارات خود را در اطراف کاخ او بر پا می ساختند,
اما تفاوتهای طبقاتی مردم چندان بچشم نمی امد . خانه ارابه رانی بنام "
رانفر " چندان فاصله ای از خانه مجلل یکی از صاحب منصبان ارشد نظامی بنام "
راموس "
نداشت . برای اولین بار در تمام سلسله فراعنه یک برابری غیر قابل انکار
بچشم میخورد . بسیاری از هنرها و بخصوص حجاران و نقاشان دارای نگرش جدیدی
شده بودند. شعار عجیب " آخن آتن " که می گفت :– ما همه خدمتگزاران" آتن "
هستیم یکی از موارد بینظیر
در
میان سلسله های فراعنه مصر است . در صورتیکه نیاکان او تنها خود را
خدمتگزار الهه مورد نظر خود می دانستند و مردم کمترین نقشی در اینگونه
موارد داشتند . همانگونه که در بالا گفته شد : برای اولین بار خانه ها
تقریبا" یک شکل شدند و تنها افراد بسیار کمی از این قاعده مستثناء بودند –
که انهم بخاطره نزدیکی به " آخن آتن " بود . هنرمندان دارای ارزش والائی
شدند و فرعون سعی کرد راحتی انها را بگونه ای فراهم اورد . به عنوان مثال
پیکرتراش اصلی شهر بنام " توتموس
" در مجموعه ای زندگی میکرد که شامل خانه محل سکونت – کارگاه و یک انبار
که ابزار کار او در ان قرار داشت . در این مجموعه او بر شمایل خانواده
سلطنتی و استفاده از انها به عنوان مدل ابنیه عمومی و پرستشگاههای خصوصی
بررسی و کار میکرد .. یکی دیگر از وظیفه او اموزش جوانان و محصلین عاشق این
فن با ارزش بود . هنگامیکه این شهر بحال خود رها شد – اخرین ساکنین خانه
این هنرمند,
برخی از اثار و مدلهای نا تمام او را بر جای گذاشتند . با فرو ریختن خانه و
جابجایی شنها – این اثار هنری فراموش شده و مدفون شدند . یکی از با ارزش
ترین اشیاء یافته شده از این بناء سر مجسمه " نفرتیتی " میباشد که کار
اموزان برای اموزش از ان استفاده میکردند .
فلزیاب, طلایابی, دفینه, گنج بابی, آخن آتن